Κατηγορία
ΛΙΘΟΣΤΡΩΤΑ
Τεχνική Έκθεση
ΕΙΣΑΓΩΓΗ – ΓΕΝΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ
Τα παραδοσιακά λιθόστρωτα της περιοχής του Ηρακλείου αποτελούν τμήματα ενός ευρύτερου δικτύου δρόμων που ένωναν τις διάφορες περιοχές και συγκροτούν ένα σημαντικό τμήμα της πολιτιστικής και αρχιτεκτονικής κληρονομιάς του τόπου. Πρόκειται για δρόμους ή μονοπάτια στρωμένα με λίθους η πλάκες, οι οποίοι εξυπηρετούσαν την καθημερινή μετακίνηση ανθρώπων, ζώων και αγαθών μεταξύ χωριών, πόλεων και αγροτικών περιοχών. Η χρήση της τοπικής ανά περιοχή πέτρας ως κύριο υλικό κατασκευής βασίζεται στην δεξιοτεχνία των τοπικών τεχνιτών και οικονομικών πόρων.
ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΛΙΘΟΣΤΡΩΤΩΝ ΔΡΟΜΩΝ
Τα κύρια χαρακτηριστικά των παραδοσιακών λιθόστρωτων δρόμων που συναντούμε στην ευρύτερη περιοχή του Ηρακλέιου περιλαμβάνουν:
- Υλικά κατασκευής: Τοπικές πέτρες όπως ασβεστόλιθος, σχιστόλιθος και φλύσχης.
- Διαστάσεις: Πλάτη που κυμαίνονται συνήθως από 1 έως 3 μέτρα, ανάλογα με τη χρήση (μονοπάτι η δρόμος για κάρα και υποζύγια).
- Επιφάνεια: Συχνά ελαφρώς κυρτή για απορροή των όμβριων υδάτων.
ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΚΑΙ ΤΕΧΝΙΚΕΣ
Η κατασκευή ενός λιθόστρωτου δρόμου ακολουθούσε παραδοσιακές τεχνικές, που περιλαμβάνουν:
-
Καθαρισμός και επιπεδοποίηση του εδάφους.
-
Συμπιεσμένο χώμα ή χαλίκι για σταθερότητα.
-
-
- Κατώτερη στρώση: Μεγαλύτεροι ακανόνιστοι λίθοι για θεμέλια.
- Ανώτερη στρώση: Επιλεγμένοι επίπεδοι λίθοι (καλούμπες) για την τελική επιφάνεια.
-
-
(ανάλογα με την εποχή και τη χρήση).
-
Κανάλια ή αρμοί για την απορροή υδάτων.
ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΚΑΙ ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΩΝ ΛΙΘΟΣΤΡΩΤΩΝ ΔΡΟΜΩΝ
Κατά το παρελθόν, τα λιθόστρωτα εξυπηρετούσαν διάφορες καθημερινές και κοινωνικές λειτουργίες:
- Μετακίνηση κατοίκων: Πεζοί ή με ζώα (μουλάρια, γαϊδούρια).
- Μεταφορά αγαθών: Τρόφιμα, καυσόξυλα, εμπορεύματα.
- Θρησκευτικές και κοινωνικές πορείες: Π.χ. προς εξωκκλήσια, μοναστήρια και εν γένει λατρευτικούς χώρους.
- Στρατιωτικές ανάγκες και έλεγχος περιοχών: Ορισμένα λιθόστρωτα είχαν και στρατιωτική σημασία.
Σήμερα, αρκετά από αυτά επαναχρησιμοποιούνται για τουριστικές διαδρομές ή αγροτουριστικές δραστηριότητες.
ΧΩΡΟΘΕΤΗΣΗ ΚΑΙ ΔΟΜΙΚΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ
Η χωροθέτηση των λιθόστρωτων δρόμων ήταν απόλυτα συνυφασμένη με το ανάγλυφο και τις ανάγκες του τοπίου:
- Διασύνδεση οικισμών: Λειτουργούσαν ως βασικοί άξονες επικοινωνίας.
- Πρόσβαση σε αγροτικές εκτάσεις: Εξυπηρετούσαν τη γεωργία και την κτηνοτροφία.
- Προσαρμογή στο ανάγλυφο: Ελίσσονταν γύρω από βραχώδεις εξάρσεις και κατηφορικά σημεία.
- Στρατηγική τοποθέτηση: Ορισμένοι δρόμοι οδηγούσαν σε πηγές, εκκλησίες ή κάστρα.
ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΔΙΑΤΗΡΗΣΗΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ
Η κατάσταση διατήρησης των λιθόστρωτων διαφέρει σημαντικά ανά περιοχή:
- Καλοδιατηρημένα: Σε τουριστικές περιοχές ή όπου έχουν γίνει παρεμβάσεις συντήρησης.
- Υποβαθμισμένα: Από τη διάβρωση, τη χρήση βαρέων οχημάτων ή την αδιαφορία.
- Κίνδυνοι:
- Διάβρωση λόγω καιρικών φαινομένων.
- Καταστροφή από τεχνικά έργα (οδοποιία, ύδρευση).
- Αντικατάσταση με τσιμέντο ή άσφαλτο.
Τα παραδοσιακά λιθόστρωτα αποτελούν σημαντική μαρτυρία του παρελθόντος και της τεχνογνωσίας των τοπικών κοινωνιών, δεδομένης της λειτουργικής όσο και αισθητικής τους αξίας. Η συντήρησή τους δεν αποτελεί απλώς πολιτιστική υποχρέωση, αλλά και επένδυση στον βιώσιμο τουρισμό και τη διατήρηση της τοπικής ταυτότητας. Οι απαραίτητες ενέργειες για την διάσωση και ανάδειξη τους περιλαμβάνουν:
- Καταγραφή και τεκμηρίωση των υφιστάμενων λιθόστρωτων από εξειδικευμένες ομάδες ερευνητών.
- Ενίσχυση των δράσεων συντήρησης μέσω ευρωπαϊκών και εθνικών προγραμμάτων.
- Εκπαιδευτικά προγράμματα για νέους τεχνίτες στις παραδοσιακές τεχνικές.
- Ενσωμάτωση των λιθόστρωτων σε τουριστικές διαδρομές και πεζοπορικά δίκτυα.
- Νομική προστασία μέσω χαρακτηρισμού ως “μνημεία πολιτιστικής κληρονομιάς”.