ΦΥΣΙΚΟ – ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ:
ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ – ΚΩΔΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΕΝΟΤΗΤΩΝ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΤΟΠΙΩΝ ΤΗΣ ΕΝΔΟΧΩΡΑΣ ΤΗΣ ΠΕ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ
Η αποτύπωση, καταγραφή και κωδικοποίηση των αγροτικών τοπίων της ενδοχώρας της Περιφερειακής Ενότητας Ηρακλείου αποτελεί ένα ιδιαίτερα σημαντικό εργαλείο για την κατανόηση της σύνθετης ταυτότητας του αγροτικού χώρου, τη διατήρηση της πολιτισμικής κληρονομιάς και τον σχεδιασμό βιώσιμων στρατηγικών ανάπτυξης. Στόχος της διαδικασίας είναι η αναγνώριση και η ταξινόμηση των διαφορετικών τύπων τοπίων με βάση γεωμορφολογικά και λειτουργικά χαρακτηριστικά, καθώς και η αποτύπωση της υφιστάμενης κατάστασης.
Παράλληλα, μέσα από την καταγραφή αυτή, επιδιώκεται κυρίως η ανάδειξη της πολιτιστικής αξίας του τοπίου, η ανάδειξη και κατανόηση των πιέσεων που δέχεται (όπως η εγκατάλειψη και πολλές φορές η ολοκληρωτική καταστροφή η εντατικοποίηση η αστικοποίηση κλπ), αλλά και η αξιοποίηση των δεδομένων αυτών για ένα πιθανό χωρικό σχεδιασμό για την αγροτουριστική ανάπτυξη και την ενίσχυση της τοπικής ταυτότητας που μπορει να αποτελέσει τη βάση για την δημιουργία ενός ολοκληρωμένου πλαισίου διαχείρισης των ιδιαίτερα σημαντικών αγροτικών τοπίων, συνδυάζοντας την ανάγκη προστασίας τους με τις προοπτικές βιώσιμης ανάπτυξης τους.
Ο βασικός σκοπός της αποτύπωσης και κωδικοποίησης των αγροτικών τοπίων της ενδοχώρας της Π.Ε. Ηρακλείου είναι η συστηματική τεκμηρίωση της ποικιλομορφίας των αγροτικών τοπίων, με στόχο την κατανόηση των δυναμικών τους, την ανάδειξη της πολιτισμικής και περιβαλλοντικής τους αξίας για τον μελλοντικό σχεδιασμό μέτρων βιώσιμης διαχείρισης.
Ανεξαρτήτως του τύπου του τοπίου — αγροτικού, αστικού ή φυσικού — οι άνθρωποι επηρεάζονται από το περιβάλλον τους και αναπτύσσουν αξίες και δεξιότητες που αντανακλούν την καθημερινότητά τους και τις ανάγκες του χώρου που τους φιλοξενεί. Η σχέση αυτή είναι αμφίδρομη, με το τοπίο να διαμορφώνει την ταυτότητα των ανθρώπων και αντίστοιχα οι άνθρωποι να συμβάλλουν στην εξέλιξη και διαμόρφωση του τοπίου στο οποίο ζούν και εργάζονται.
Η σημασία του τοπίου και ο ρόλος του στη διαμόρφωση του χαρακτήρα των κατοίκων μιας περιοχής είναι καθοριστικός και πολυδιάστατος για τους παρακάτω λόγους:
- Το Τοπίο διαμορφώνει την Ταυτότητα και τον πολιτισμό των κατοίκων του.
Το τοπίο αποτελεί τον καμβά πάνω στον οποίο εξελίσσεται η πολιτιστική και κοινωνική ζωή μιας κοινότητας. Διαμορφώνει και ενσωματώνει την παράδοση και τις κοινωνικές πρακτικές των ανθρώπων, οι οποίοι επηρεάζονται από το περιβάλλον στο οποίο ζουν. Οι αγροτικοί πληθυσμοί, αναπτύσσουν μια στενότερη σχέση με τη φύση και την εποχικότητα της γεωργικής η κτηνοτροφικής παραγωγής. Αυτό τους οδηγεί στην ανάπτυξη χαρακτηριστικών όπως η υπομονή, η ανθεκτικότητα και η αλληλεγγύη.
- Επηρεάζει την Αντίληψη του Χρόνου
Το τοπίο επηρεάζει τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνονται τον χρόνο, την ένταση και την καθημερινότητά τους. Σε απομονωμένα ή φυσικά τοπία, όπως τα βουνά και η αγροτική ύπαιθρος οι άνθρωποι συνήθως έχουν μια πιο ήρεμη και μετρημένη προσέγγιση στη ζωή, η οποία χαρακτηρίζεται από ρυθμούς που συμβάλουν σε μια ιδιαίτερη αντίληψη του χρόνου, (π.χ. η σχέση με τον κύκλο της φύσης, την καλλιέργεια και την αναγέννηση της γης).
- Ενίσχυση της Κοινωνικής Συνοχής και Συνεργασίας
Το τοπίο μπορεί να συμβάλει στην κοινωνική συνοχή και τη συνεργασία μεταξύ των κατοίκων, δεδομένου ότι στα αγροτικά τοπία ή σε περιοχές όπου η γη και η φυσική παραγωγή παίζουν κεντρικό ρόλο στην επιβίωση, η κοινή εργασία στο χωράφι, η διαχείριση των κοινών πόρων (π.χ. νερό, γη) και η αλληλοβοήθεια μεταξύ των μελών της κοινότητας συχνά ενισχύουν την κοινωνική αλληλεγγύη για το κοινό συμφέρον.
- Διαμόρφωση της αισθητικής του κοινωνικού Χώρου
Το τοπίο έχει σημαντική επίδραση στην αισθητική αντίληψη των ανθρώπων της υπαίθρου και τον τρόπο που αντιλαμβάνονται τον χώρο και το περιβάλλον τους. Στην αγροτική ζωή, όπου οι τοπικές αρχιτεκτονικές παραδόσεις και οι φυσικές μορφές κυριαρχούν, οι άνθρωποι αναπτύσσουν την αίσθηση της απλότητας και του αναγκαίου. Εδώ, η έννοια της «χώρου κοινής χρήσης» και της «κοινότητας» αποκτά ιδιαίτερη σημασία, καθώς ο χώρος διαμορφώνεται με βάση τις ανάγκες της συλλογικότητας.
- Ανάπτυξη Δεξιοτήτων και Καθημερινής Συμπεριφοράς
Οι άνθρωποι διαμορφώνουν δεξιότητες, ανάλογα με το περιβάλλον στο οποίο ζουν. Στα ορεινά τοπία, οι κάτοικοι συνήθως πρέπει να αναπτύξουν σκληρότητα, ανθεκτικότητα και την ικανότητα να επιβιώνουν σε δύσκολες συνθήκες. Η επικοινωνία και η συνεργασία με τα μέλη της αγροτικής κοινότητας είναι καθοριστική για την επιβίωση και την ευημερία του ατόμου.
- Η Σχέση με τη Φύση και την Αντίληψη του Περιβάλλοντος
Το τοπίο διαμορφώνει τη σχέση των ανθρώπων με τη φύση και την αντίληψη τους για το περιβάλλον και συνήθως δημιουργούν ισχυρούς δεσμούς με τις φυσικές τους ρίζες.
- Ανάπτυξη
Το τοπίο επηρεάζει τις θρησκευτικές και πνευματικές αντιλήψεις των ανθρώπων, δεδομένου ότι η φύση, τα τοπία και οι μνημεία συχνά συνδέονται με μύθους, θρύλους, παραδόσεις και θρησκευτικές πρακτικές που διαμορφώνουν την κουλτούρα και τις αξίες των κατοίκων. Στην περιοχή του Ηρακλείου για παράδειγμα, το τοπίο και τα ιερά βουνά, όπως ο Γιούχτας και Ψηλορείτης, συνδέονται με θρησκευτικές παραδόσεις και μυθολογικά δεδομένα, ενισχύοντας την αίσθηση της πνευματικής σχέσης των κατοίκων με το τοπίο.
Τα σημαντικά στοιχεία των ενοτήτων Τοπίου του Ηρακλείου σε γενικές γραμμές μπορούν να διακριθούν και να ομαδοποιηθούν:
- Σε μικρά χωρικά συστήματα ή μεμονωμένες θέσεις, στις οποίες συναντώνται ξεχωριστά ή σε μικρές ομάδες ενδιαφέροντα ανθρωπογενή στοιχεία. Το φυσικό περιβάλλον μέσα στο οποίο εντάσσονται διαφοροποιείται σε ότι αφορά, στην αξία του, στον βαθμό εγκατάλειψης και υποβάθμισής του.
- Σε μεγάλα γεωγραφικά σύνολα – συστήματα που, από τη θέση τους στο χώρο, συνδυάζονται με ευρύτερες ευαίσθητες περιοχές της Περιφέρειας και λόγω των συγκριτικών πλεονεκτημάτων και των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών τους μπορούν να αναπτυχθούν ολοκληρωμένα προγράμματα πολιτιστικών – περιβαλλοντικών παρεμβάσεων και επαφής με το φυσικό περιβάλλον.
Το πλαίσιο καταγραφής για τα μεγάλα αυτά γεωγραφικά σύνολα- Ενότητες Τοπίου, στηρίζεται στην άρρηκτη σχέση των φυσικών και πολιτισμικών στοιχείων της κάθε Ενότητας.
Ένας τέτοιος σχεδιασμός μπορεί να ικανοποιεί δύο στόχους :
- Κατ’ αρχήν, συμβάλλει στην ανάδειξη του ιστορικού βάθους της περιοχής με την προβολή των μαρτυριών του παρελθόντος σε ολόκληρη την ιστορική διαδρομή, σε συσχετισμό και με τα στοιχεία του περιβάλλοντος, που ούτως ή άλλως έχουν ανθρωπογενείς επιδράσεις, άρα και αυτό μεταφέρει επίσης τις μαρτυρίες της ανθρώπινης δράσης.
- Και κατά δεύτερο, εφόσον ενισχυθούν και προβληθούν σωστά τα διαχρονικά ιστορικά και φυσικά χαρακτηριστικά, που είναι στενά συνδεδεμένα μεταξύ τους, το αποτέλεσμα του σχεδιασμού θα έχει παιδευτικό ρόλο για τους επισκέπτες και επομένως θα συμβάλει σε μια αναπτυξιακή διαδικασία ισόρροπη και με σεβασμό τόσο προς τον μόνιμο κάτοικο της κάθε περιοχής, όσο και προς τον επισκέπτη που αναζητά την παιδευτική διαδικασία στην περιήγηση του.
