Κατηγορία

ΑΛΩΝΙΑ

Τεχνική Έκθεση

ΕΙΣΑΓΩΓΗ – ΓΕΝΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ

Η χρήση ανανεώσιμων πηγών για το άλεσμα ξεκίνησε με την εισαγωγή των νερόμυλων. Ο Αντίπατρος από την Θεσσαλονίκη (περίπου το 86 π.Χ.) έκανε την πρώτη περιγραφή μηχανισμών νερόμυλων, οι οποίοι εξαπλώθηκαν κυρίως κατά την διάρκεια της Ρωμαϊκής εποχής. Συνέχεια της χρήσης των νερόμυλων υπήρξε η ανακάλυψη και εφαρμογή των ανεμόμυλων οι οποίοι ήταν μια σημαντική πηγή ισχύος μέχρι την Βιομηχανική Επανάσταση. Δεν υπάρχουν ακριβείς πληροφορίες για την τοποθεσία και τον χρόνο εμφάνισήs τους, ή αν πρόκειται περί παράλληλης εφεύρεσης.

Οι νερόμυλοι αποτελούν ένα από τα σημαντικότερα παραδείγματα παραδοσιακής υδροκίνητης τεχνολογίας. Στην περιοχή του Ηρακλείου και γενικότερα στην Κρήτη, οι νερόμυλοι υπήρξαν για αιώνες βασικά στοιχεία της αγροτικής και οικονομικής ζωής. Χτισμένοι σχεδόν πάντα κοντά σε ποτάμια, πηγές ή ρέματα, οι νερόμυλοι αξιοποιούσαν τη δύναμη του νερού για να αλέσουν κυρίως δημητριακά.

Keep Reading

ΓΕΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΑΛΩΝΙΩΝ

Τα αλώνια είναι κυκλικές ή οβάλ κατασκευές, με επιφάνεια από βραχώδες έδαφος η από λείες πλάκες συνήθως τοπικού σχιστόλιθου ή ασβεστολιθικών πετρωμάτων. Περιβάλλονται

από χαμηλό λιθόκτιστο τοίχωμα (πεζούλα), το οποίο περιορίζει την απώλεια του καρπού κατά τη διαδικασία του αλωνίσματος. Η θέση τους είναι σχεδόν πάντα σε σημεία με καλή ανεμοφόρα. Τα βασικά χαρακτηριστικά των παραδοσιακών αλωνιών στην περιοχή του Ηρακλείου και γενικότερα στην Κρήτη είναι:

Σχήμα: Συνήθως κυκλικό, με διάμετρο που κυμαίνεται από 5 έως 12 μέτρα.
Επιφάνεια: Επίπεδη, συχνά στρωμένη με πλάκες από σχιστόλιθο ή ασβεστόλιθο.
Περίγραμμα: Περιμετρικός χαμηλός τοίχος (πεζούλα), που συγκρατεί τα υλικά και περιορίζει την απώλεια καρπού.
Θέση: Πάντα υπερυψωμένα ή σε σημεία με ευνοικούς ανέμους, ώστε να αξιοποιείται η δύναμη του ανέμου για το λίχνισμα.
Χρήσεις: Κυρίως για το αλώνισμα σιτηρών (σιτάρι, κριθάρι).

ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΤΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ

Η κατασκευή ενός αλωνιού ακολουθούσε συγκεκριμένα βήματα και παραδοσιακές τεχνικές:

Εκλογή θέσης: Επιλεγόταν σημείο με ικανοποιητικό άνεμο και κοντά σε καλλιεργούμενες εκτάσεις.
Εκσκαφή και ισοπέδωση: Ισοπέδωση του εδάφους για σταθερότητα και ομαλή κυκλική κίνηση των ζώων.
Λιθόστρωση: Χρήση επίπεδων λίθων, τοποθετημένων συνεκτικά ώστε να δημιουργείται σκληρή, ανθεκτική επιφάνεια.
Περίμετρος: Μικρός τοίχος από ξερολιθιά , μερικές φορές με άνοιγμα για τη διέλευση ζώων και ανθρώπων.
Υλικά: Τοπικής προέλευσης – ασβεστόλιθος, σχιστόλιθος, χώμα και ξύλο (για συνοδευτικές κατασκευές, όπως σκιές ή αποθηκευτικούς χώρους).

Keep Reading

ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΚΑΙ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΕΣ

Η διαδικασία του αλωνίσματος ήταν σύνθετη, απαιτούσε συλλογική εργασία και περιελάμβανε:

Άπλωμα δεματιών
Αλώνισμα

Με τη βοήθεια ζώων (συνήθως γαϊδουριών ή βοδιών) που έσερναν ειδικές ξύλινες κατασκευές (Ξυλόπορτα η Δριμόνι με σφηνωμένες λίθινες λεπίδες από πυριτόλιθο ή χαλαζίτη, δηλαδή ανθεκτικά πετρώματα με υψηλό δείκτη σκληρότητας ο οποίος χρησιμοποιουνταν ήδη από τη Νεολιθική εποχή για εργαλεία και συνέχισε να είναι σε χρήση και στην παραδοσιακή γεωργία), για να θρυμματίζουν τα στάχυα.
Λίχνισμα

Είναι ο πετρόκτιστος ανοικτός αγωγός που οδηγεί το νερό από το ρυάκι στο πηγάδι.
Το μήκος του αγωγού ποικίλει και η συνήθης διατομή του ήταν πριν την κατακρήμνιση 0,60 x 0,40 (βάθος – πλάτος).

Νερόμυλος – Γλυκάτο
Πηγάδι

Στην αρχική του μορφή ήταν κουλουροκωνικός πέτρινος υδατόπυργος με μικρή κλίση ως προς το κατακόρυφο.
Η εσωτερική διάμετρος ήταν περίπου 40 εκ.

Νερόμυλος – Πηγάδι

Προχωρώντας προς τα κάτω το πηγάδι καταλήγει στην «σιφουνομάνα» και πέτρινη υποδοχή με κυκλική οπή όπου σφηνώνεται το «σιφούνι» που εσωτερικά είναι επίπεδη με μικρή κλίση και βάθος περίπου 40 εκατ.

Το «σιφούνι» είναι ξύλινο στόμιο εκροής, από πλάτανο που η έξοδος του ρυθμίζεται από κυκλική μεταλλική πλάκα με οπή, διαμέτρου 10 εκατ., ώστε το νερό να εκτοξεύεται με μεγάλη πίεση.

Η αρχιτεκτονική σύνθεση του νερόμυλου προσαρμοζόταν στις συνθήκες κάθε περιοχής με την χρήση τοπικών υλικών (πέτρα, ξύλο, οριζόντιο χωμάτινο δώμα η κεραμοσκεπή). Τα παραδείγματα νερόμυλων της περιοχής του Ηρακλείου αποτελούνται από απλό ορθογώνιο κτίσμα.
Δεξαμενή νερού

Είναι η κτιστή η σε περιπτώσεις και φυσική δεξαμενή στην οποία αποθηκεύεται νερό για να μπορεί να λειτουργεί ο μύλος και σε περιόδους που δεν υπάρχει συνεχής ροή νερού από την πηγή η το ποτάμι.

Μηχανισμός Λειτουργίας Νερόμυλου

Τα αλώνια δεν ήταν μόνο αγροτικά εργαλεία αλλά συνιστούν και αρχιτεκτονικά κατάλοιπα με έντονο πολιτιστικό αποτύπωμα γιατί χαρακτηρίζονται από τα παρακάτω στοιχεία:

Αρχιτεκτονική ένταξη: Εναρμονίζονταν με το φυσικό τοπίο, συχνά δίπλα σε άλλες αγροτικές υποδομές (πεζούλες, στέρνες, καλύβες).
Συλλογικότητα: Συχνά κοινόχρηστα, εξυπηρετούσαν περισσότερες από μία οικογένειες ή ομάδες οικογενειών.
Λαογραφία και τελετουργία: Τα αλώνια σε πολλές περιπτώσεις συνδέονται με παραδόσεις και εποχιακά έθιμα.
Σημεία συνάντησης: Εξελίσσονταν σε τόπους κοινωνικής συνεύρεσης.

Μηχανισμός Λειτουργίας Νερόμυλου

Η επιλογή της θέσης χωροθέτησης και κατασκευής των αλωνιών ήταν αποτέλεσμα εμπειρικής γνώσης και συνήθως συγκροτούσαν μικρές η μεγάλες ομάδες:

Θέσεις με άνεμο: Για τη διευκόλυνση του λιχνίσματος.
Προσβασιμότητα: Εύκολη πρόσβαση από μονοπάτια ή αγροτικούς δρόμους.
Ασφαλή και ανθεκτικά εδάφη: Διδόταν ιδιαίτερη προσοχή στην δυνατότητα αποστράγγισης και στην αποφυγή διάβρωσης του δαπέδου τους.
Απόσταση από οικισμούς: Σχετικά κοντά στους οικισμούς για λόγους ασφάλειας και δυνατότητας εύκολης μεταφοράς.

ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΔΙΑΤΗΡΗΣΗΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΑΛΩΝΙΩΝ

Η πλειοψηφία των παραδοσιακών αλωνιών σήμερα βρίσκεται σε κατάσταση εγκατάλειψης, φθοράς η και πλήρους καταστροφής:

Αιτίες υποβάθμισης: Εγκατάλειψη παραδοσιακής γεωργίας, επέκταση οικισμών, αδιαφορία για συντήρηση.
Θεσμική προστασία: Στην περιοχή του Ηρακλείου δεν υπάρχει περίπτωση χαρακτηρισμού ως διατηρητέο μνημείο.
Πρωτοβουλίες: Δεν παρατηρούνται ιδιωτικές η συλλογικές δράσεις καταγραφής, αποκατάστασης και διατήρησης.

ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΒΙΩΣΙΜΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗΣ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗΣ

Υπάρχουν σημαντικές δυνατότητες ανάδειξης των αλωνιών:

Ανάδειξη μέσω αγροτουρισμού: Επαναχρησιμοποίηση για εκπαιδευτικές δράσεις, βιωματικά εργαστήρια και πολιτιστικά δρώμενα.
Ενσωμάτωση σε πεζοπορικές διαδρομές: Δημιουργία θεματικών μονοπατιών (πολιτιστικού/αγροτικού ενδιαφέροντος).
Συντήρηση και αποκατάσταση: Με χρηματοδότηση από ευρωπαϊκά ή εθνικά προγράμματα.
Ψηφιακή τεκμηρίωση: Χαρτογράφηση και αποτύπωση για εκπαιδευτικούς και τουριστικούς σκοπούς.

Τα παραδοσιακά αλώνια αποτελούν σημαντικά τεκμήρια της αγροτικής ιστορίας και πολιτισμικής ταυτότητας της αγροτικής ενδοχώρας του Ηρακλείου. Η διατήρηση και αξιοποίησή τους ειδικά σε μικρούς αγροτικούς οικισμούς που διατηρούν τον παραδοσιακό χαρακτήρα τους μπορεί να συμβάλει στην τοπική ανάπτυξη και στην αναβίωση της γνώσης που σχετίζεται με τους παραδοσιακούς τρόπους καλλιέργειας.

12 Αυγούστου, 2025

Κατηγορία

ΑΛΩΝΙΑ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ – ΓΕΝΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ

ΓΕΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΑΛΩΝΙΩΝ

ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΤΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ

ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΚΑΙ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΕΣ

Μηχανισμός Λειτουργίας Νερόμυλου

Μηχανισμός Λειτουργίας Νερόμυλου

ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΔΙΑΤΗΡΗΣΗΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΑΛΩΝΙΩΝ

ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΒΙΩΣΙΜΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗΣ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗΣ

Αλώνι Στα Καπετανιανά Α’

Αλώνι Στα Καπετανιανά Β’

Αλώνι Στα Καπετανιανά Γ’

Αλώνι Στα Καπετανιανά Δ’